การลงทุนที่รับผิดชอบต่อสังคม (Socially Responsible Investment : SRI) เป็นแนวทางลงทุนของกองทุนที่รับผิดชอบต่อสังคม (socially responsible fund) ที่ตั้งขึ้นมาเพื่อตอบสนองความต้องการของนักลงทุนบางกลุ่มที่มีจิตสำนึกทางสังคม ตั้งเป้าหมายที่การเลือกลงทุนในบริษัทที่ผ่านหลักเกณฑ์ว่ามีความรับผิดชอบต่อสังคมและสิ่งแวดล้อม มากกว่าบริษัทที่ให้ผลตอบแทนสูงสุด

แนวคิดการลงทุนที่รับผิดชอบต่อสังคมนั้นมีมานานแล้ว แต่ เอมี ดอมินี (Amy Domini) ผู้ก่อตั้งบริษัทจัดการกองทุนเพื่อสังคมชื่อ Domini Social Investments เป็นผู้ผลักดันกระแสการลงทุนเพื่อสังคมให้เป็นทางเลือกที่น่าสนใจสำหรับนักลงทุนหมู่มาก โดยในปี พ.ศ.2533 ดอมินีและเพื่อนร่วมงานอีกสองคนคิดค้นดัชนีหุ้นชื่อ “ดัชนีสังคม ดอมินี 400” ขึ้นมาเพื่อใช้เป็นตัววัดผลงานของพอร์ตหุ้นที่ลงทุนเฉพาะในบริษัทที่ “เป็นมิตร” กับสิ่งแวดล้อมและสังคม บริษัทที่เป็นสมาชิกของดัชนีนี้ต้องผ่านเกณฑ์การลงทุนอันเคร่งครัดกว่า 140 เกณฑ์ เช่น เงินค่าปรับน้ำเสียที่จ่ายให้รัฐ ความหลากหลายทางเพศและเชื้อชาติในทีมผู้บริหารระดับสูง สถิติการรีไซเคิลวัสดุเหลือใช้ ฯลฯ

วิธีการของกองทุนที่รับผิดชอบต่อสังคม คือ การใช้ “เงินทุน” เป็นเครื่องมือเข้าไปสร้างอำนาจในการตั้งคำถาม ชี้ประเด็น และกล่าวโทษบริษัทในประเด็นด้านสังคมและสิ่งแวดล้อม เพื่อ “งัดข้อ” กับบริษัทต่าง ๆ ให้รับผิดชอบต่อสังคมมากขึ้น ซึ่งมักจะได้ผลอย่างค่อนข้างรวดเร็วและมีประสิทธิภาพ เพราะบริษัทต่าง ๆ ต้องพยายามเอาใจผู้ถือหุ้นให้มากที่สุด เป้าหมายหลักของนักลงทุนเพื่อสังคม คือการมีส่วนร่วมในการสร้างระบบเศรษฐกิจที่เป็นธรรมและยั่งยืนมากยิ่งขึ้น

โดยทั่วไปคนอาจเข้าใจว่า กองทุนที่รับผิดชอบต่อสังคมย่อมได้รับผลตอบแทนต่ำกว่ากองทุนปกติ เพราะไม่ได้กำหนดให้ผลตอบแทนสูงสุดเป็นเป้าหมาย แต่กองทุนดอมินีไม่เพียงแต่มีผลการดำเนินงานที่ดีเท่านั้น หากยังเป็นหนึ่งในกองทุนจำนวนน้อยกว่า 30 เปอร์เซ็นต์ของกองทุนรวมทั้งประเทศอเมริกา ที่ให้ผลตอบแทนต่อนักลงทุนโดยเฉลี่ยได้ทัดเทียมกับดัชนี Standard & Poor’s 500 (เรียกย่อๆ ว่า “S&P 500 index” เป็นดัชนีวัดผลการดำเนินงานของหุ้นที่ใช้กันแพร่หลายที่สุดในอเมริกา ประกอบด้วยหุ้น 500 ตัวที่มีมูลค่าตลาด (market cap) สูงสุดในอเมริกา และเป็นผู้นำในธุรกิจต่างๆ) ในรอบกว่า 15 ปีที่ผ่านมา หลักฐานชิ้นนี้แสดงให้เห็นว่า บริษัทที่ประพฤติตน “เป็นมิตร” กับสังคมนั้น ไม่เพียงแต่จะสามารถแข่งขันได้ในสนามประลองธุรกิจอย่างมั่นคงเท่านั้น แต่ยังสามารถนำส่งผลตอบแทนให้กับผู้ถือหุ้นในอัตราที่ไม่น้อยหน้าคู่แข่งรายอื่นอีกด้วย

กองทุนที่รับผิดชอบต่อสังคมไม่ได้ลงทุนแต่ในบริษัทที่จดทะเบียนในตลาดหุ้นเพียงอย่างเดียว แต่ยังใช้รูปแบบการลงทุนอื่นๆ ที่น่าสนใจ เช่น การลงทุนเพื่อพัฒนาชุมชน (community development investment) ซึ่งเป็นวิธีหนึ่งที่สามารถตอบสนองความต้องการของผู้ด้อยโอกาสในสังคม โดยจะลงทุนในรูปของเงินกู้ หรือเงินฝากที่สถาบันการเงินเพื่อชุมชน มาตรการพัฒนาเศรษฐกิจเพื่อชุมชนมักส่งผลโดยตรงอย่างชัดเจน ด้วยการสร้างบ้านราคาถูก สร้างงาน ส่งเสริมสวัสดิการสาธารณสุข การลงทุนเหล่านี้มักได้รับความร่วมมืออย่างดีจากชุมชน เพราะโครงการพัฒนาที่ชุมชนเป็นเจ้าของย่อมพยายามหาเงินทุนมาขยับขยายโครงการเอง การลงทุนเพื่อพัฒนาชุมชนจึงนับเป็นแนวทางการลงทุนที่น่าสนใจอย่างยิ่ง ในยุคที่เรากำลังเข้าสู่สถานการณ์โลกอันสลับซับซ้อนกว่าเดิม