ดัชนีพัฒนามนุษย์ (The Human Development Index: HDI) เป็นดัชนีชี้วัดระดับการพัฒนาที่นับรวมเอาตัวแปรต่าง ๆ เช่น การคาดการณ์อายุขัย, ความรู้หนังสือ, ระดับการศึกษา, มาตรฐานชีวิตความเป็นอยู่ และผลิตภัณฑ์มวลรวมต่อหัวเข้ามาพิจารณาด้วย เพื่อที่จะจัดกลุ่มประเทศต่าง ๆ ให้อยู่ในกลุ่มประเทศด้อยพัฒนา ประเทศกำลังพัฒนา หรือประเทศพัฒนาแล้วได้ นอกจากนั้นยังใช้วัดผลกระทบของนโยบายเศรษฐกิจต่อคุณภาพชีวิตได้อีกด้วย
ดัชนีนี้พัฒนาขึ้นโดย อมาตยา เซน (Amartya Sen) นักเศรษฐศาสตร์ชาวอินเดียเจ้าของรางวัลโนเบลสาขาเศรษฐศาสตร์, มาห์บุบ อุล ฮัก (Mahbub ul Haq) นักเศรษฐศาสตร์ชาวปากีสถาน และเซอร์ ริชาร์ด โจลลี่ (Sir Richard Jolly) ดัชนีนี้ถูกใช้ครั้งแรกในรายงานระดับการพัฒนามนุษย์ (Human Development Report) ในโครงการการพัฒนาขององค์การสหประชาชาติ (UNDP) โดย อมาตยา เซน ได้อธิบายว่า การชี้วัดระดับการพัฒนาด้วยตัวแปรด้าน GDP เพียงอย่างเดียวเป็นวิธีที่หยาบกระด้าง การชี้วัดด้วยดัชนี HDI จะช่วยให้เข้าใจความหลากหลายและปรับปรุงการพัฒนาให้มุ่งสู่ “การพัฒนามนุษย์” ได้ดีขึ้น